Mniejszy kuzyn szczura wędrownego. Długość ciała 16-23 cm, długość ogona 18-25 cm, masa ciała 175-300g. Cechuje go nieco odmienny wygląd. Jak sama nazwa wskazuje, ubarwienie od szarego poprzez różne barwy pośrednie aż do czarnego, najczęściej szaro-brązowy. Spodnia część ciała jaśniejsza. Ogon pokryty łuskami i słabym owłosieniem. Posiada duże, cienkie i prawie nagie uszy, ostro zakończony pysk oraz dłuższy ogon od szczura wędrownego. Świetnie się wspina, chodzi po drzewach, dachach, w kanałach wentylacyjnych i po wysoko umieszczonych rurach. Jego teren najczęściej zaczyna się od wysokości 2m nad ziemią. Przebywa wyłącznie w pobliżu siedzib ludzkich, gdzie zasiedla strychy, magazyny zbożowe, poddasza, hale targowe i różnego rodzaju zabudowania gospodarcze.
Jest aktywny nocą, choć w miejscach, gdzie nie jest płoszony, wykazuje aktywność całodobową. Jest wszystkożerny i mało wybredny pod względem odżywiania. Dzienna porcja pokarmu wynosi ok. 20 gramów. Rozmnaża się bardzo szybko. Okres rozrodczy trwa przez cały rok.
Ciąża trwa od 20 do 24 dni, w jednym miocie samica rodzi od 3 do 15 młodych. W ciągu roku daje od 2 do 6 miotów. Młode rodzą się ślepe, oczy otwierają po kilkunastu dniach, a dojrzałość płciową osiągają po 3 – 6 miesiącach. Szczur śniady dożywa do 4 lat.
W Polsce występuje na nielicznych stanowiskach w dorzeczu Odry i w niektórych portach na wybrzeżu Bałtyku, ale jego zasięg nie jest dokładnie znany.
Jest gatunkiem bardzo szkodliwym z punktu widzenia człowieka. Podobnie, jak szczur wędrowny wyrządza duże szkody gospodarcze (niszczy żywność, przegryza instalacje elektryczne i inne, niszczy meble itd.). Ponadto pośredniczy w przenoszeniu wielu chorób, w tym wścieklizny i dżumy.